Hərəkat səkkiz il sonra çətinliklə yatırılır. Bab edam edilir. Hərəkatın fəal üzvi Mirzə Hüseyn Əli - Bəhaullah (ərəbcə “Allahın Nuru” deməkdir) həbsxanaya salınır. Sonra həbsxana İraqa sürgün ilə əvəz olunur. Bağdadda 1863-cü ilin baharında Bəhaullah Özünü Babın vəd etdiyi İlahi Zühur elan edir. Bəşəriyyətə Allahdan Yeni İlahi təlimin nazil olduğunu bildirir. Ədirnədə və sonralar Əkkada O, Avropa hökmdarlarına məktub yazaraq, onları Yeni Dini tanımağa çağırır. 

​

Həzrət Bəhaullah 40 il məhbəs və sürgün həyatını yaşadıqdan sonra  1892-ci ildə dünyasını dəyişir. Ölümündən əvvəl O, böyük oğlu Həzrət Əbdül-Bəhanı Əhdin Mərkəzi təyin edir. Həzrət Əbdül-Bəhanın dövründə Bəhai dininin ardıcılları artıq dünyanın 37 ölkəsində var idi. Həzrət Əbdül-Bəha 1921-ci ildə  dünyasını dəyişir. Həzrət Əbdül-Bəhanın Vəsiyyətinə uyğun olaraq Dinin rəhbərliyi nəvəsi Həzrət Şövqi Əfəndiyə (1897-1957), 1963-cü ildən isə Həzrət Bəhaullahın Yazılarına uyğun olaraq “Uca Ədalət Evinə” verilmişdir. 

​

Azərbaycanda artıq  XIX əsrin 60-70-ci illərində Bakı, Gəncə, Naxçıvan, Balaxanı, Salyan, Bərdə, Şamaxı və digər yaşayış məntəqələrində bəhai icmaları fəaliyyət  göstərirdi. Stalin rejimi dövründə bəhai dini ardıcıllarına qarşı aparılan təqiblər  yüzlərlə fəal üzvün öldürülməsi, minlərlə insanın həbsxanalara salınması və sürgünə göndərilməsi ilə nəticələndi. Bəhai icmalarının fəaliyyətinə qoyulmuş qadağalar  XX əsrin 90-cı illərinə kimi qüvvədə qalmışdı.

​

Təşkilatı

Bəhai dini dünya dinləri arasında ən cavanıdır. O, bu gün dünyanın 234 ölkəsində yaşayan 2100-ə qədər millət, xalq və etnik qrupa mənsub 7 milyondan çox insanı birləşdirir. Onlar vahid təşkilatda -  Bəhailərin Beynəlxalq Birliyində birləşmişlər. Bu Birlik planetimizdə sülhü, qlobal ekologiyanı və insan haqlarını qorumaq, xalqların iqtisadi, sosial və mədəni inkişafına nail olmaq yollarında BMT-nin bir sıra orqanları- EKOSOS, YUNİSEF, YUNEP ilə əməkdaşlıq edir. Birliyin BMT-nin Nyu-York və Cenevrədəki qərargahlarında, o cümlədən Nayrobidəki Ətraf mühitə dair Proqramında nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir.

​

Bəhai dininin inzibati quruluşunda Ali İnzibati və Ruhani orqan “Uca Ədalət Evi”dir. Bu Ali orqanın iqamətgahı və mərkəzi təsisatları  İsrailin Hayfa şəhərində yerləşmişdir. Uca Ədalət Evinin 9 nəfərdən ibarət tərkibi hər 5 ildən bir keçirilən Bəhailərin Beynəlxalq Qurultayında Milli Şuraların üzvləri tərəfindən seçilir. Uca Ədalət Evi Milli Şuralar vasitəsilə Bəhai icmalarına rəhbərlik edir, bütün planet üzrə bəhai prinsiplərinin və qanunlarının həyata keçirilməsinə dair tövsiyələr verir.

​

Bəhailərin Beynəlxalq və Milli təsisatları ilə yanaşı, onların  yerli səviyyələrdə fəaliyyət göstərən və ildə bir dəfə (aprel ayında) seçkilər vasitəsilə formalaşdırılan (üzvlərinin sayı 9 nəfərdən ibarət) yerli Şuraları da vardır. 

 

Bəhai dinində peşəkar ruhanilik qadağandır. Ruhani təbəqənin (molla, keşiş və s.) olmaması, yerli, milli və beynəlxalq səviyyələrdə inzibati qurumların ən mükəmməl demokratik qaydalarla seçilməsi və hər bir bəhainin bu qurumlarda iştirakı üçün imkanların açıq olması, başqa dinlərdən fərqli olaraq Bəhai dinində təriqətçilik və parçalanma imkanlarını heçə endirmişdir. Dinlərin tarixində analoqu olmayan belə monolit beynəlxalq dini ruhani-inzibati sistemin yaradılması Həzrət Bəhaullahın tarixdə ilk dəfə olaraq dini-ruhani təlim ilə forma və məzmunca yeni tipli inzibati idarəetmə və demokratik seçki sistemini birləşdirməsi hesabına mümkün olmuşdur. Bəhai ruhani-inzibati sisteminin möhkəmliyinə təsir göstərən ən əhəmiyyətli amil isə hər bir möminin bu qurumların nüfuzuna ehtiramla yanaşması, müqəddəs sayması və danışıqsız tabe olmasıdır.

 

Teoloji Əsasları 

• Bəhai dininin teoloji əsaslarını təşkil edən təlimlər aşağıdakılardan ibarətdir:

• Allah və fövqəltəbii varlıqlar haqqında təlim;

• Dünyanın və insanın yaradılışı haqqında təlim

• Müqəddəs kitablar haqqında təlim;

• Dinlərin  (Bir Vahid Din) və Peyğəmbərlərin birliyi haqqında təlim;

• İlahi Vəhyin ardıcıllığı və sonsuzluğu təlimi;

• Bəşəriyyətin Birliyi haqqında təlim

• Ruh haqqında təlim;

• İbadət haqqında təlim;

• Axirət həyatı haqqında təlim;

• Bəşəriyyətə xidmət haqqında təlim.

​

Allah və Fövqəltəbii Varlıqlar Haqqında Təlim

Bəhai təliminə görə, Allah – Kainatda yeganə fövqəltəbii varlıqdır. Allahdan başqa heç bir fövqəltəbii varlıq yoxdur. Allah görünən və görünməz dünyaların Xaliqidir. Mütləq Xeyir, Ədalət, Mərhəmət və Məhəbbət və digər keyfiyyətlərin daşıyıcısı kimi Allah “İblis və ya Şeytan”, “cinlər və ya murdar ruhlar” adlı varlıqları yaratmayıbdır. Onlar mövcud deyillər. Mülk (maddi dünya) və Mələkut (ruhani dünya) dünyasında yalnız bir qüvvə, Allahın yaradıcı qüvvəsi vardır. Bəhai təlimində İblis və cinlərin varlığı inkar edilsə də, “şeytan”, “iblis”, “cin” anlayışlarından insanın aşağı fiziki mahiyyəti və ya nəfsi ilə bağlı məsələləri ifadə etməkdən ötrü istifadə olunur. Həzrət Bəhaullah buyurur:

​

“Şeytan o kəsdir ki, insan övladının ruhani tərəqqisinin yüksəlişinə mane olur və onu saxlayır”

​

“Mələk” anlayışı da Bəhai təlimində rəmzi mənada, yəni dünyası dəyişmiş və ruhani dünyalarda yaşayan pak və kamil ruhları ifadə edir.

 

Allah – fövqəltəbii varlıq kimi, bütün kamilliklərə və məziyyətlərə malikdir: O, təkcə dünyanı yaratmayıb, həm də onu idarə edir. Bəhai təliminə görə, insanın məhdud şüuru Allahı heç zaman dərk edə bilməz. Allahın mahiyyəti insan təfəkkürü üçün əlçatmazdır. Lakin insan Allahın keyfiyyətləri və atributlarını Onun peyğəmbərlərinin sözləri və əməlləri vasitəsilə öyrənə bilər.

​

Allahın adları çoxdur. Onu həmçinin Vişna, Yahova da adlandırmaq olar. Lakin ona peyğəmbərlərin adı ilə, Krişna, Budda, İsa deyə müraciət etmək olmaz. Allaha həmçinin Rəbb, Xaliq, Sultan, Pərvərdigar, Rəhman, Mərhəmətli, Ata və s. adlar ilə də müraciət edilə bilər.

​

Dünyanın və insanın yaradılışı haqqında təlim. Bəhai təliminə görə maddi dünya (materiya)  məkanca sonsuz, zaman etibarilə əbədidir. Onun nə vaxtsa “yoxluqda yaradılması” və ya nə vaxtsa zamanın sonunda “yox edilməsi” anlayışı  yalnış təsəvvürdür. Allah Əbədi və Əzəli olduğu kimi, Onun xilqəti də əbədi və əzəlidir. Həzrət Bəhaullah yazır:

​

“Bil ki, xilqət əzəldən olub və həmişə də olacaq. Onun əvvəlinin başlanğıcı və axırının sonu yoxdur... Allah əzəldən olub və həmişə də olacaq. Xilqət də həmçinin...”Xaliq” adı özlüyündə “məxluq”un olmasını tələb edir...”.

​

Həzrət Əbdül-Bəha materiyanın əbədi və əzəli olmasına aşağıdakı açıqlamanı vermişdir: 

​

“Bilin ki, xilqətsiz Xaliq qeyri-mümkündür və qəyyumluq altında olan  olmasa, Qəyyum da olmaz, çünki Allahın bütün adları və atributları varlıqların olmasını tələb edir. Əgər heç bir məxluqatın mövcud olmadığı bir zamanı təsəvvür etmək mümkün olsaydı, onda belə təsəvvür Allahın Özünü inkar etmək olardı...Tək olan Allahın Mahiyyəti, yaxud  Xaliqin mövcudluğu əbədi və əzəlidir, yəni Onun nə əvvəli, nə də sonu vardır, deməli, varlıq aləminin də nə əvvəli, nə sonu var...”.

 

Bəhai təlimində Allahın insanı xəlq etməsi anlayışı da Yəhudi, Xristian və İslam dinlərindən fərqlənir. Təbiətdəki digər canlılar kimi insan növü də Allahın İradəsi ilə milyon-milyon illər ərzində çox bəsit formadan inkişaf edərək mürəkkəbləşmiş və müasir insan formasına düşmüşdür. İnsan embrionu ana bətnində, özünün ilkin inkişaf mərhələlərində balıq və ya sürünən canlının əlamətlərini daşısa da, o balıq və ya sürünən deyil, insan olduğu kimi, insan növü də milyon-milyon illər ərzində inkişafının müxtəlif dövrlərində zahirən başqa canlılara bənzəsə də, Allahın İradəsi ilə anlaşılmaz gizli qüvvəyə malik xüsusi növ idi. Bəhai təlimindəki bu müddəa  Darvinin insanın təbii seçmə yolu ilə meymundan yaranması nəzəriyyəsindən əsaslı şəkildə fərqlənir. Bu məsələyə açıqlıq gətirən Həzrət Əbdül-Bəha yazır:

​

“İnsan öz mənşəyinin başlanğıcında Yer bətnində, ana bətnindəki embrion kimi yavaş-yavaş böyümüş və inkişaf etmiş, bir formadan başqa formaya keçərək, indiki gözəlliyinə və kamilliyinə, indiki quruluşuna və qüdrətinə gəlib çatmışdır. İnsanın Yer üzündə mövcud olduğu ən ilkin vaxtlardan onun müasir vəziyyətinə, quruluşuna və formasına çatana qədər, şübhəsiz ki, uzun müddət lazım olmuşdur. Lakin öz mənşəyinin lap başlanğıcında da insan xüsusi növ olmuşdur ”. 

 

İnsanın yaradılışı ilə bağlı əvvəlki dinlərin teoloji əsaslarında xüsusi yeri olan Adəm və Həvva hekayətinə Həzrət Əbdül-Bəha belə izahat vermişdir:

 

“Əgər biz bu hekayəni camaatın anladığı hərfi mənada qəbul etsək, onda bu son dərəcə qeyri-adi hekayədir. Ağıl onu nə anlaya, nə təsdiq edə, nə də təsəvvür edə bilər, çünki məsələnin belə qoyuluşu, bu cür təfərrüat, belə davranış və məzəmmət düşüncəli adama, xüsusilə də bu sonsuz Kainatı belə mükəmməl formada və bu ucsuz-bucaqsız dünyanı belə mütləq qanunauyğunluqda, belə ciddi nizamla və mükəmməlliklə yaradan Allah-taalaya xas deyildir. Buna görə də qadağan olmuş ağacın meyvəsini yeyib Cənnətdən qovulan Adəm və Həvva haqqında hekayəni rəmzi mənada qəbul etmək lazımdır. İlahi sirləri özündə saxlayan bu hekayənin böyük mənası var və o, heyrətamiz şərhlərə malik ola bilər”.

 

Müqəddəs Kitablar Haqqında Təlim 

Bəhai Dinində Müqəddəs Yazılar dörq qrupa bölünür:

• Birinci qrupa Həzrət Bəhaullah və Həzrət Babın Yazıları daxildir. Bu qrupdan olan Yazılar Vəhylə bağlı olduğundan daha əhəmiyyətli, mükəmməl, səhvsiz və qüsursuz sayılırlar;

• İkinci qrupa Həzrət Əbdül-Bəha və Şövqi Əfəndinin Yazıları aid edilir. Bu qrupdan olan Yazılar Vəhy daşıyıcısı olmasa da, İlahi İlhamdan qaynaqlandığına görə səhvsiz və qüsursuz hesab olunurlar;

• Üçüncü qrup Uca Ədalət Evinin Yazılarıdır (müraciətləri və şərhləri). Bu qrupdan olan Yazılar da İlahi İlhamdan qaynaqlandığına görə qüsursuz və səhvsiz sayılırlar;

• Dördüncü qrupa başqa dinlərin Müqəddəs kitabları (Qurani-Kərim, Bibliya, Bhaqavat- Qita, Avesta və s.) daxildir. Bu kitablar Vəhy kitabları hesab olunsa da, onlara dini hökmlərin mənbəyi kimi müraciət olunmur. Dini hökmlərin mənbəyi kimi Həzrət Bəhaullahın nazil etdiyi “Kitab’i-Əqdəs” və digər Yazılar hesab olunur.

 

Dinlərin (Bir Vahid Din) və Peyğəmbərlər Birliyi Haqqında Təlim

Bəhai təliminə görə, dünyanın böyük dinləri ilahi mənşəyə malikdirlər. Onların hamısı müxtəlif yerlərdə və vaxtlarda xalqların ehtiyac və imkanlarına uyğun olaraq Allahın Vəhy vasitəsilə çatdırılmışdır. Heç bir dövr İlahi rəhbərliksiz qalmamışdır və Bəşəriyyət durduqca bu rəhbərlik də davam edəcəkdir. Yerdə Allahın bir Dini mövcuddur, bütün dinlər Onun tarixi mərhələləridir. Bu Din tarix boyu kamilləşmə yolu ilə inkişaf etmişdir. Peyğəmbərlərin gətirdikləri Müqəddəs Kitablar (Bhaqavat-Qita, Avesta, Tövrət, İncil, Qurani –Kərim və s.) isə bir İlahi Kitabın səhifələridir. Bu Din daim inkişafdadır. Həzrət Krişna və Musanın təlimində tumurcuğu, Həzrət İsa və Məhəmmədin təlimində çiçəyi görürüksə, Həzrət Bəhaullahın təlimində o, artıq yetişmiş meyvədir. Tumurcuq düşməlidir ki, çiçək açsın, çiçək tökülməlidir ki, meyvə yetişsin. Onların hər biri öz dövründə zəruri və faydalı idi, onlarsız meyvə yetişə bilməzdi. Eyni proseslər Peyğəmbərlərin təlimlərində də baş verir; onların xarici forması əsrdən-əsrə dəyişir, hər yeni Vəhy əvvəlkini tamamlayır. Onlar arasında fikir ayrılığı və uyğunsuzluq yoxdur, onlar Vahid Dinin müxtəlif tarixi mərhələləridir. 

​

Allah bəşəriyyəti kamil və qüsursuz şəxslər olan Peyğəmbərlər vasitəsilə idarə edir. Peyğəmbərlərə Allahın zühurları kimi də baxmaq mümkündür. Onlar Allah deyillər, lakin mükəmməl güzgütək Onun işığını insanlara əks etdirirlər. Peyğəmbərlər Allahla Bəşəriyyət arasında vasitəçidirlər. Peyğəmbərlərin Yerdə görünməsi çox nadir hadisə olduğu üçün bəşəriyyətə din gətirmiş bir neçə Peyğəmbərin adı məlumdur: Krişna, İbrahim, Zərdüşt, Musa, Budda, İsa, Məhəmməd, Bab və Bəhaullah. Onların hər biri yeni Dinin əsasını qoymuş və müstəqil mədəniyyətlərin inkişafına təkan vermişlər. 

​

Bəhai təliminə görə, hər bir din iki hissədən ibarətdir: ruhani təlim və sosial təlim. Ən yüksək ruhani səviyyədə bütün dinlər arasında tam harmoniya mövcuddur. Fərq yalnız sosial qanunlarda, dini mərasim və ayinlərdə müşahidə olunur. Dinin sosial qanunları əbədi ola bilməz, cəmiyyət dəyişdikcə, onlar da dəyişməlidir. 

​

Bütün Peyğəmbərlər bir Dinə xidmət edir və Bir İlahi Planı mərhələ-mərhələ həyata keçirdikləri üçün onların təlimlərindəki ardıcıllığı görməmək mümkün deyildir. Ona görə də dinləri birindən ayırıb qarşı-qarşıya qoymaq,  həqiqi və saf, digərini səhv və natəmiz hesab etmək yanlışdır. Bütün dinlər və Müqəddəs Yazılar öz əsaslarında həqiqi, bütün Peyğəmbərlər Allahın Zühurlarıdırlar. Həzrət Bəhaullah buyurur:

 

“Əgər onlara diqqətlə baxsan, görərsən ki, onların hamısı eyni çadırda yaşayır, eyni taxtda oturur, eyni nitqi söyləyir və bir dini elan edirlər”.

​

İlahi Vəhyin Ardıcıllığı və Sonsuzluğu Təlimi

Bu təlim əvvəlki təlimin davamı kimi çıxış edir. Bəhai təlimi Vəhy və Peyğəmbərlərin gəlişinin sonsuzluğu mövqeyindən çıxış edir. “Bəhaullah Əhdi” də Onun Öz sözlərinə görə Bəşəriyyətin ruhani təkamül prosesində yekunlaşdırıcı və yaxud sonuncu mərhələ deyildir. Həzrət Bəhaullah bildirir ki, Allah Elçilərinin ardıcıl sırası dünya durduqca davam edəcəkdir:

 

“Allah öz Müjdəçilərini Musa və İsanın ardınca getməyə göndərmişdir və bu Onun tərəfindən sonu olmayanın sonunadək davam edəcəkdir...”.

​

İlahi Əhdlər ardıcıldır və onları təmsil edən Peyğəmbərlər Allah tərəfindən müəyyənləşdirilmiş dövrlərdə zühur etmiş və bu gələcəkdə də baş verəcəkdir. Allah Kainatı Nəhəng Vəhy Tsikllərı vasitəsilə idarə edir. Artıq bir tsikl (“Adəm” tsiklı) başa çatmış, ikinci tsikl  (“Bəha” tsikli) Həzrət Bəhaullahın zühuru ilə Öz tarixi missiyasına başlamışdır. “Adəm” tsikli Adəm Peyğəmbərin zühuru ilə başlamış və Həzrət Məhəmməd (s) ilə sona yetmişdir. Bu dövr ərzində Yerə çoxlu sayda (124 min) Peyğəmbərlər (nəbilər və rəsullar) göndərilmiş, Müqəddəs Kitablar nazil  olmuşdur. Bu tsikl dövründə Bəşəriyyət bir-birilə rəqabət aparan dinlərə, millətlərə, dövlətlərə parçalanmışdır. 

​

“Bəha” tsikli Həzrət Bab və Bəhaullahın zühuru ilə başlamışdır.  Bu tsikldə, 500 min il ərzində çoxlu sayda Peyğəmbərlərin gəlişi gözlənilir.

​

Həzrət Bəhaullah Ondan sonrakı növbəti Peyğəmbərin 1000 ildən tez olmayaraq gələcəyini müjdələmişdir. O, yazırdı: “Düz min il tamam olmamışdan qabaq bir Əmr iddiasında olan kəs yalançı və iftiraçıdır...” “Bəha” tsiklinda  Yerdə İlahi Sivilizasiyanın qurulmasından ötrü insan cəmiyyətində dərin ruhani, ictimai, siyasi, iqtisadi, mədəni və psixoloji dəyişikliklər baş verəcək. Həzrət Bəhaullah  bildirir ki, Onun Əhdinin təsiri altında hərəkətə gətirilmiş qüvvələr köhnə Sivilizasiyanı dağıtmağa və yerində Ədalət və Sülh cəmiyyəti olan İlahi Sivilizasiyanı yaratmağa başlamışdır. 

​

Bəşəriyyətin Birliyi Haqqında Təlim

Bəhai dini təlimində Bəşəriyyətin Birliyi prinsipi mərkəzi mövqedə durur. Həzrət Bəhaullah yazır:

​

“Şübhəsiz ki, irqindən və dinindən asılı olmayaraq dünyanın bütün insanları Vahid səma mənbəyindən ilham alırlar və onların hamısı Tək olan Allahın təəbələridir”

​

İnsan bədəni təkamül prosesində fiziki inkişafın müxtəlif mərhələlərindən keçdiyi kimi Bəşəriyyət də özünün sosial inkişafı prosesində müxtəlif mərhələlərdən keçir. Qədim dövrlərdə adamlar ayrı-ayrı ailə qrupları halında yaşamışlar, sonradan bu qruplar qəbilələrə çevrilmiş, daha sonralar şəhər- dövlətlər, xalqlar və nəhayət XIX-XX əsrlərdə müasir millətlər və dövlətlər yaranmışdır. Həzrət Bəhaullah öyrədir ki, Bəşəriyyətin Birliyi kamillik yolunda sonuncu sosial mərhələdir. O, izah edirdi ki, Onun gəlişində əsas məqsəd insanların birliyini mümkün etməkdir. O, yazırdı: “Həqiqətən, Biz Yerdə yaşayanların hamısını birləşdirməkdən və ayrılmaz etməkdən ötrü gəlmişik”.

​

Həqiqi birlik, hər bir insan ayrılıqda Bəşəriyyətin Birliyini əsas ruhani prinsip kimi qəbul etdiyi zaman əldə ediləcəkdir. Bəşəri Birlik hansısa qüdrətli qruplaşma tərəfindən yuxarıdan tətbiq edilməyəcəkdir. Hər yerdə insanlar “Dünya bir vətən və bütün insanların onun vətəndaşı” olmasını dərk edənə kimi o insan şüurunda tədricən inkişaf edəcəkdir. Şüurdakı bu dəyişikliklər cəmiyyətdə  görünməmiş dəyişikliklərə səbəb olacaqdır. Belə birliyin əsası ruhani olsa da, Bəhai təlimində dünya xalqlarının bu istiqamətdə atacağı bəzi konkret addımlar da göstərilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır:

• Bütün dünya xalqlarının ədalətlə təmsil olunduğu, onların ümumi mənafeyini qorumaq, planetdə əmin-amanlığı və sülhü təmin etmək məqsədilə Dünya Parlamentinin və Dünya Federativ Dövlətinin yaradılması, Dünya vətəndaşlığının təsis edilməsi;

• Dünyanın təbii sərvətlərindən Dünya Federativ Dövlətinin nəzarəti altında Bəşəriyyətin xeyrinə birgə istifadə edilməsi;

• Dünya xalqlarının öz aralarında əlaqə və ünsiyyətini və millətlərin inteqrasiyasını asanlaşdırmaq məqsədilə vahid yazı, ümumi pul, ölçü və çəki sisteminə keçilməsi;

• Dünyanın bütün məktəblərində uşaqlara ana dili ilə yanaşı Beynəlxalq dilin öyrədilməsi;

• Həm millətlər daxilində, həm də onlar arasındakı hədsiz varlanma və yoxsulluğun aradan qaldırılması. 

 

Həzrət Əbdül-Bəha yazır:

“Bəşər ailəsinin bütün üzvləri, istər millətlər olsun və ya hökumətlər, onlar getdikcə daha çox bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə bağlanırlar. Ona görə ki, heç kim müstəqil və sərbəst qala bilməz və xüsusilə də ona görə ki, siyasi münasibətlər bütün xalqları və millətləri birləşdirməyə başlamışdır, ticarət, sənaye, kənd təsərrüfatı və mədəniyyət əlaqələri isə gündən-günə möhkəmlənməyə başlamışdır. Deməli, bütün Bəşəriyyətin Birliyinin həyata keçirilməsi indi mümkün olmuşdur...”.

​

İlahi Sivilizasiyanın Yerdə qurulması və Kainata yayılması təkcə Bəşəriyyətin deyil, bütün Kainatın inkişafında yeni Tarixi mərhələ olacaqdır. İlahi Sivilizasiyada bütün bəlaların, xəstəlik və təbii fəlakətlərin, yoxsulluq və səfalətin, zülm və haqsızlığın sonu çatacaqdır. Hər yerdə məhəbbət, xoşbəxtlik, sağlamlıq, firavanlıq, azadlıq, yüksək ruhanilik və əxlaqi paklıq bərqərar olacaqdır. Yer Kürəsi Cənnətə çevriləcək və çiçəklənən bağa bənzəyəcəkdir. Həzrət Əbdül-Bəha buyurur:

​

“Əməkdaşlıq və birlik bərqərar olacaq və sonda müharibənin tamamilə qarşısı alınacaq. Dünyanın beş qitəsi bir qitə kimi olacaq, çoxsaylı millətlər bir millətə çevriləcək. Ölkələr arasında münasibətlər – xalqların və icmaların qarışması, birləşməsi və dostluğu – elə bir səviyyəyə çatacaq ki, insan nəsli bir ailə və qohum kimi olacaq. Güclü və zəif, varlı və yoxsul, qarşı-qarşıya duran təriqət və  ədavət aparan millətlər  bir-birinə qarşı tam məhəbbətlə, dostluqla, ədalət və bərabərliklə rəftar edəcəklər, dünya elmlərlə və Allahın biliyilə dolacaq”.                         

 

Ruh Haqqında Təlim

Bu təlim ruh haqqında Yəhudi, Xristian və İslam təlimlərindən fərqlənmir. Bu təlim daxilində ruh haqqında həmin beş ideya durur: ruh – insanın mahiyyətini təşkil edən fövqəltəbii hissəsidir, ruh bədəndən asılı deyildir, ruh tam törəmədir, hər bir insanın ruhunu Allah xəlq etmişdir, bütün insanların ruhu ölməzdir. Bununla belə, ruhun mahiyyəti insan üçün dərk edilməzdir. Həzrət Bəhaullah yazır:

​

“...ruh Allahın əlamətidir və elə bir səmavi cövhərdir ki, bütün elm sahibləri onun mahiyyətini dərk etməkdə və bütün irfan əhli onun sirrini anlamaqda acizdir.Ruh –yaradıcısı olan Allahın ucalığından söz açan, Onun cəlalını etiraf edən, Onun həqiqətindən yapışan və Ona səcdə edən ilk şeydir”.

“Ruh mahiyyəti etibarilə Allahın əlamətlərindən biri və Onun sirləri içərisində bir sirdir. Onda elə bir şey gizlənib ki, hazırki aləm onu dərk etmək qabiliyyətinə malik deyildir”.

 

İbadət Haqqında Təlim

Bəhai təlimində Allaha ibadət daha daha geniş anlamdadır. Bəşəriyyətə xidmət, cəmiyyətdə saf əxlaq və xeyirxahlıqlar nümayiş etdirmək, uşaqların təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olmaq, hətta gündəlik adi işlərin (həkimlik, müəllimlik, elmi tədqiqat və s.) vicdan və fədakarlıqla yerinə yetirilməsi də Allaha ibadət hesab olunur. Bununla belə fərdin Allaha ibadətinin aşağıdakı formaları da müəyyən olunmuşdur:

• Həzrət Bəhaullah, Həzrət Bab və Həzrət Əbdül-Bəhanın nazil etdiyi  duaların gündəlik oxunması;

• Müqəddəs Yazıların səhər və axşam oxunması;

• Namaz;

• “Allahu-Əbha” ifadəsinin 95 dəfə zikri;

• Oruc

 

Gündəlik dualara (şəfa, ehtiyac, kömək, bağışlanma və s.) sərf edilən vaxt, oxunan duaların sayı fərdin ehtiyacından və ruhani yanğısından asılıdır. Bəhai dinində namazların sayı üçdür. Ən qısa bir ayədən ibarətdir və günorta vaxtı, orta namaz gündə üç dəfə, səhər, günorta və axşam, böyük namaz isə 24 saatda bir dəfə qılınmalıdır. Mömin bu üç namazdan istənilən birini seçməkdə tamamilə azaddır, lakin onlardan hər hansı birini qılmağa borcludur.

​

Axirət Həyatı Haqqında Təlim

Bu orijinal təlimdir. Mövcud dinlərin təlimlərindən fərqlənir. Dinlərin teoloji əsaslarında “Zamanın Sonu”, “Qiyamət” və “Dirilmə” ilə bağlı təsəvvürlərin xüsusi yeri vardır. Həzrət Bəhaullah “İqan” kitabında izah edir ki, “Günəşin qaralması”, “Ayın parçalanması”, “ulduzların tökülməsi”, göydə və yerdə baş verən digər əlamətlər haqqında söylənmiş bu xəbərlər rəmzi məna daşıyırlar. Peyğəmbərlər ilk növbədə bunları fiziki deyil, ruhani anlamlara aid etmişlər. Onlar Qiyamət Günü ilə əlaqədar olaraq Günəş barəsində danışarkən Həqiqət Günəşini, yəni Peyğəmbəri nəzərdə tuturlar. Günəş ən böyük işıq mənbəyidir. Həzrət İsa xristianlar üçün və Həzrət Məhəmməd müsəlmanlar üçün belə Günəş olmuşdur. Allahın hər bir Zühurunun gəlişi Qiyamət Günüdür. “Dünyanın Sonu” ifadəsi Qiyamət Günü gələn kimi dünyanın dağılması demək deyildir. Bu ifadənin düzgün tərcüməsi “Əsrin başa çatması və ya Dövrün sonu” deməkdir. Bəhai təliminə görə Həzrət Bəhaullahın gəlişi bizim yaşadığımız bütün dünya üçün ən böyük Qiyamət Günüdür. 

​

Peyğəmbərlər deyəndə ki, Günəş qaralacaq, bu, o deməkdir ki, bu Mənəvi Günəşlərin saf təlimləri yalançı təsəvvürlərlə, yanlış anlayışlar və xurafatlarla bulandırılacaqdır. Dini rəhbərlər və ruhanilər kiçik işıq mənbəyi olan Ay və ulduzlar kimi adamları ruhlandırmalı və onlara düzgün yol göstərməlidirlər. Deyəndə ki, Ay işığını itirəcək və qana dönəcək və ulduzlar göydən yerə töküləcəklər, bu, o deməkdir ki, ruhanilər – mollalar, kilsə başçıları hörmətdən düşəcək, dini və siyasi çəkişmə və münaqişələrə qoşulacaq, ruhani niyyətlərdən uzaqlaşaraq, dünyəvi qayğılarla məşğul olcaqlar. 

​

Qiyamət Günü, həm də Dirilmə Günüdür- ölülərin diriləcəyi gündür. Bəhai təliminə görə, “Dirilmənin” kobud fiziki bədənlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əgər bədən ölmüşsə, deməli, artıq onun işi bitmişdir. Dirilmə- Peyğəmbərlər vasitəsilə nazil olmuş İlahi Kəlam sayəsində insanın mənəvi həyata doğulmasıdır. Onun dirilib ayağa qalxdığı qəbir – nadanlıq və Allaha etinasızlıq, cəhalət qəbridir. Dirilmə Günü iyirmi dörd saatdan ibarət olan gün deyil, o Həzrət Bəhaullahın gəlişi ilə başlamış və hal-hazırkı dünya dövrünün bitəcəyi vaxtadək davam edən bütöv bir eradır. O indiki sivilizasiyanın bütün izlərinin Yer üzündən silinməsinə və İlahi Sivilizasiyanın qurulmasına qədər davam edəcəkdir. Həzrət Bəhaullah buyurur:

​

“Qəbirlərdən qalxın, nə vaxta qədər yatacaqsınız? Bu, ikinci Sur səsidir, kimi gözləyirsiniz? Bu sizin mərhəmətli Rəbbinizdir, siz isə Ondan üz döndərirsiniz...”

​

Cənnət və Cəhənnəm yer, məkan deyil, haldır. Cənnət Allaha yaxınlıq, Cəhənnəm isə Ondan uzaqlıqdır. Bu hal Yerdəki və ölümdən sonrakı o biri həyatda da mövcuddur. İnsanın ana bətnindəki həyatı doğumdan sonrakı həyatından fərqləndiyi kimi, axirətdə də (ruhani dünyalarda) ruhun həyatı da bu dünyadakı həyatından kəskin şəkildə fərqlənir. Bədəndən azad olmuş ruh qəfəsdən azad olmuş quş kimi öz inkişafını və Allaha doğru hərəkətini davam etdirir. Bizim o biri dünyadakı inkişafımız bizim indi ruhani yüksəliş üçün sərf etdiyimiz cəhdlərdən asılıdır.

​

Bəşəriyyətə Xidmət Haqqında Təlim 

Bu təlim Həzrət Bəhaullah və Həzrət Əbdül-Bəha tərəfindən formalaşdırılmış bəhainin ailə və cəmiyyətdə bir sıra əxlaq və davranış qaydalarından ibarətdir. Həzrət Bəhaullah buyurur: “Dünyəvi arzuların arxasınca düşən və bu dünyanın şeylərindən yapışan kəs Bəha əhlindən deyil. Mənim həqiqi bəndəm o kəsdir ki, əgər qızılla dolu vadiyə daxil olsa, ondan bulud kimi yan ötüb keçər və dönüb arxaya baxar, nə də dayanar. Bilin ki, o mütləq Mənə mənsubdur. Səma sakinləri onun libasından müqəddəslik ətri duyar...” Bəhai etikasının və davranış qaydasının prinsipləri aşağıdakılardan ibarətdir:

​

• bəhai öz həyatından hər cür milli, irqi, etnik, dini və sosial mövhumat və xurafatı silib atmağa çalışır – “Özünüzə rəva görmədiyinizi insanlara rəva görməyin və özünüz üçün istəmədiyiniz şeyi başqası üçün istəməyin”. O, bütün bəşəriyyəti sevir – “O kəs fəxr etməsin ki, vətənini sevir, fəxr etsin o kəs ki, dünyanı sevir”, Dinin əsas prinsipini – Bəşəriyyətin Birliyi prinsipini uca tutur və Ümumdünya sülhünə çalışır – “Ey Allah adamları, öz hayınızda olmayın, dünyanı islah etmək və insanları paklaşdırmaq barədə düşünün. Dünyanın yaxşılaşması pak və xeyirxah əməllər, təqdirəlayiq və layiqli davranış sayəsində əldə oluna bilər. Əməllər - əmrin köməkçisi, əxlaq isə onun yardımçısıdır. Ey Bəha əhli! Paklıq yolu ilə gedin!”. Hər cür dini, siyası, milli, iqri təəsübkeşliklər ona yaddır – “İnsana layiq olan işlər mərhəmət, məhəbbət, şəfqət və bütün aləm əhlinə qarşı dözümlü olmaqdır”;

​

• bəhai hər hansı bir formada  siyasi hərəkatlara qoşulmur. O, yaşadığı ölkənin hökumətinə və dövlətin konstitusiyasına sidq ürəklə itaət edir və ona səmimi hörmət bəsləyir – “Bu gün insanlara lazım olan şey hökumətə itaət etmək və hikmətdən yapışmaqdır”;

​

• bəhai əxlaqi saflıq prinsipini gözləyir – “Biz, həqiqətən, Öz Kitabımızda əxlaqsızlıqdan üz döndərib paklıq yolunu tutanlara çoxlu mükafat müəyyən etdik. Həqiqətən, O, mükafatlandıran və səxavətlidir. O, nigahdan əvvəl və nigahda ismətliliyi qoruyub saxlayır – “Paklıq və ismət Allahın kənizləri üçün ən böyük bəzək olub və olacaq. Allah Mənə şahiddir! İsmət nurunun parıltısı öz işığını ruh dünyalarına səpir və onun ətri hətta Ən Yüksək Cənnətə yayılır. Allah isməti, həqiqətən, Öz kənizlərinin başlarına tac etmişdir. Bu böyük məqama çatan kənizin xeyir-duası böyükdür”, hamı ilə nəzakətli, hörmətcil və qonaqpərvərdir – “Allahın bütün dostlarına bu sözləri vəsiyyət etmişik: müqəddəs ətəyi qadağan olunan əməllərin palçığına və bəyənilməyən xasiyyətlərin tozuna bulaşdırmayın. Ey Haqqın dostları, nəfs və ehtirasın dar biyabanından çıxıb müqəddəs Birlik fəzalarına tələsin və paklıq və qüdsiyyət bağçasında məskən salın! Qoy sizin əməllərinizin ətrindən bütün yer üzərində olanlar şərəfli Birlik dənizinə üz tutsunlar”;

​

• bəhai cəmiyyətdə və ailədə kişi və qadın bərabərliyini tanıyır – “Qadınlar yer üzündə kişi ilə bərabər hüquqa malikdirlər; dində və cəmiyyətdə onlar çox vacib ünsürlərdir. Nə qədər ki, qadınların öz yüksək imkanlarını əldə etməsinin qarşısı alınır, kişilər də özlərinin çata biləcəyi böyüklüyə yetişə bilməyəcəklər”, təknigahlıqdan başqa heç bir nigah formasını qəbul etmir – “Allahın qanunu altında izdivac sualına dair: əvvəlcə sən könlünə yatan birisini seçməlisən və sonra bu məsələyə görə ata və ananın razılığı alınmalıdır. Sən seçim etməmişdən əvvəl onların müdaxilə etmək hüququ yoxdur”;

​

• bəhai təhsil alır, peşə öyrənir, dolanışıq üçün vəsait qazanır və bəşəriyyətə xidmət edir – “bundan qəbahətli bir iş ola bilməz ki, Haqqın adından insanlar arasında dilənçilik edəsən. Xoş o yoxsulun halına ki, səbir edər və öz yoxsulluğunu gizli saxlar və o varlının halına ki, varını möhtaca verər və onları özündən üstün tutar. Allahın köməkliyi ilə yoxsullar da çalışmalı və həyatları üçün ruzi qazanmalıdırlar...”;

​

• bəhai Bir Vahid Din konsepsiyasını təbliğ etməklə dinlər və məzhəblər arasında dostluq, əməkdaşlıq və birliyin yaradılmasına çalışır - “Bütün dinlərin ardıcılları ilə dostluq və yoldaşlıq ruhunda ünsiyyətdə olun”;

​

• bəhai qeybətdən, mübahisədən, yalan, ixtilaf və narazılıqdan uzaqdır – “Dostlara dönə-dönə tövsiyə etmişik və edirik ki, fəsad qoxusu gələn şeylərdən uzaqlaşsınlar, xeyr, qaçsınlar. Biz bir tərəfdən insan övladları arasında ixtilaf, fəsad və nifaq doğuran şeyləri Allahın Müqəddəs Kitabından sildik, digər tərəfdən isə ora ülfətə, anlayışa və birliyə səbəb olan şeyləri təsbit etdik”

​

​

​